Badania i publikacje

Kierownik projektu: Elżbieta Kossewska
2013/11/B/HS2/02755

Kim był Dawid Lazer, o którego publicystyce z uznaniem wyrażała się wybitna poetka hebrajska Lea Goldberg? Był synem Szymona Menachema Lazera, redaktora „Ha-Micpe”, promotora języka hebrajskiego na ziemiach polskich. Studia na Uniwersytecie Jagiellońskim, zakończone doktoratem z literatury polskiej, Dawid Lazer podjął z nadzieją na pracę w zawodzie nauczyciela i w tym kierunku zdawał też egzaminy z przedmiotów kursowych. Przypadek i chęć poprawy sytuacji materialnej sprawiły, że jeszcze na studiach podjął współpracę z „Nowym Dziennikiem” w charakterze tłumacza tekstów z języka jidysz na polski. Z biegiem lat jego tymczasowa praca przybierała coraz bardziej trwały charakter, najpierw uzyskał stanowisko redaktora nocnego, następnie redaktora działu literackiego, a po śmierci Wilhelma Berkelhammera objął obowiązki redaktora naczelnego i pełnił je do wybuchu II wojny światowej. We wrześniu 1939 r. opuścił Polskę z zamiarem osiedlenia się w Palestynie, gdzie dotarł dwa lata później i zamieszał w Tel Awiwie. Po przybyciu do Erec Israel w 1941 r. związał się z prasą i instytucjami środowiska polskich uchodźców na Bliskim Wschodzie, ale przede wszystkim z opiniotwórczymi dziennikami w języku hebrajskim, najczęściej publikował w „Ha-Arec” i „Jediot Achronot”. Po krótkim czasie z tego ostatniego tytułu odszedł i z grupą innych dziennikarzy założył gazetę o profilu narodowo-konserwatywnym – „Maariw” – niebawem jeden z wiodących tytułów prasy izraelskiej.

W „Maariw” objął stanowiska redaktora działu literackiego, współpracował, korespondował i spotykał się z wybitnymi przedstawicielami światowej literatury i sztuki: Markiem Chagallem, Maksem Brodem (przyjacielem Franza Kafki), Tomaszem i Katią Mannami, noblistą Szmuelem Josefem Agnonem, Uri Cwi Grinbergem, Abrahamem Suckewerem, Mendlem Mannem (redaktorem „Unzer Wort”), Friedrichem Dürrenmattem, Rolfem Hochhuthem i wielu innymi wybitnymi twórcami.

Celem projektu było zebranie i opracowanie korespondencji Dawida Lazera. Analizowane materiały pochodzą z archiwów polskich, francuskich, angielskich i izraelskich. Cenny i unikatowy materiał udało się pozyskać z archiwów prywatnych. Korespondencja Lazera ukazuje rozważania i opinie znanych i cenionych pisarzy na temat wydarzeń, które wstrząsnęły pokoleniami wojny i totalitaryzmów, a także wyzwań politycznych i kulturowych związanych z powstaniem żydowskiego państwa. Uwagę Dawida Lazera przyciągały zagadnienia uniwersalne, skupiające się wokół problematyki żydowskiej z szerokim otwarciem na dziedzictwo galutu, orientując się w kierunku uniwersalizmu jako metody głębokiego doświadczenia humanizmu. Sprzyjało temu doświadczenie wielokulturowej Galicji, zainteresowanie międzynarodową literaturą, która otwierała go na różne kręgi kulturowe.

Listy mają tę niepowtarzalną wartość i równocześnie walor, że odsłaniają często prywatne życie ich autorów, rzucając światło na ich twórczość, wprowadzając czytelnika w bardzo osobisty, najbliższy twórcy świat literackiego życia i kulturowego doświadczenia.

Dotychczasowym rezultatem realizacji projektu są publikacje:
1) E. Kossewska, Djuknai – Dawid Lazer. Korespondencja i publicystyka, 420
stron.
2) E. Kossewska, „I work for people who love…” David Lazar, Marc Chagall and the Jewish State, „The Jewish Quarterly Review” [University of Pennsylvania Press] – pozytywnie zrecenzowany i zaakceptowany do publikacji.
3) E. Kossewska, The Hebrew Translation of Mitologia [Mythology]: The Correspondence of Jan Parandowski, David Lazer and David Ben Gurion, „Gal-ED” [Tel Awiw University] 2018, No. 28 – pozytywnie zrecenzowany i przyjęty do publikacji w 2019 r.
4) E. Kossewska, Literature and Memory: The Correspondence between Marc Chagall and David Lazer, „The Polish Review” [University of Wisconsin-Milwaukee] – pozytywnie zrecenzowany i przyjęty do publikacji.
5) E. Kossewska, Hebrajski przekład Mitologii. Listy Jana Parandowskiego, Dawida Lazera i Dawida Ben Guriona, „Pamiętnik Literacki” 2018, z. 2, s. 183–207
6) E. Kossewska, Marc Chagall–Dawid Lazer. Listy, Warszawa 2018 (ss. 138).

Rezultatem końcowym projektu, zgodnie z opisem skróconym i rozszerzonym wniosku, jest monografia: Djuknai – Dawid Lazer. Korespondencja i publicystyka.
W pierwszej części książki została zaprezentowana biografia Lazera, w drugiej wybór korespondencji, dokumenty osobiste, zdjęcia rodzinne. Praca liczy 420 stron.

Celem projektu jest opisanie losów wychodźstwa polskiego w Palestynie w latach 1939-1948 na tle lokalnych i światowych wydarzeń politycznych oraz globalnych ruchów migracyjnych w czasie II wojny światowej i po jej zakończeniu. Podczas II wojny światowej Palestyna była jednym z największych i ważniejszych centrów życia cywilnego i wojskowego polskiego wychodźstwa na Bliskim Wschodzie. Polscy uchodźcy razem z Żydami, którzy wyemigrowali z Polski przed wojną i w czasie jej trwania, stworzyli wyjątkową społeczność. Światy zasiedziałych mieszkańców Palestyny, zwłaszcza tych pochodzących z Polski i polsko-żydowskich uchodźców wzajemnie się przenikały w przestrzeni politycznej, kulturalnej i społecznej, tworząc wspólną historię.
W związku z silnym zróżnicowaniem politycznym jiszuwu oraz przedstawicieli środowisk uchodźczych zostanie zaprezentowany szczegółowy opis kwestii politycznych wrozbiciu na partie, organizacje, formacje polityczne, dając tym samym przegląd różnych poglądów i kierunków myśli. Niezależnie od rezultatów współpracy polsko-żydowskiej, opisanie dyskursu między tymi grupami, ilustruje stan ówczesnych interesów, potrzeb, oczekiwań, rozumienia państwowości, a przede wszystkim obustronnych relacji i nastrojów politycznych w Palestynie. W pracy zwrócę również uwagę na aktywność związków militarnych i organizacji wojskowych, armii i wojska w Palestynie. Jej celem jest także opisanie infrastruktury społeczno-kulturalnej życia wychodźstwa polskiego, pokazania jego centrów i peryferii. Zostanie scharakteryzowane życie organizacyjne, naukowe, zawodowe, towarzyskie oraz kulturalne polskiego wychodźstwa. Polityka wielkich mocarstw narzuciła uchodźcom polsko-żydowskim silny kontekst spraw międzynarodowych, wciągając ich codzienne życie na scenę wielkiej polityki i historii. Stąd losy polskiego wychodźstwa ostaną pokazane na tle wydarzeń historii powszechnej.

W pracy zamierzam zbadać ważną, nieznaną część historii wychodźstwa polskiego w Palestynie. Podejmując kwestie uchodźstwa, asymilacji, akulturacji, czy adaptacji, poruszam również współczesne problemy społeczne.

Elżbieta Kossewska
„Ona jeszcze mówi po polsku, ale śmieje się po hebrajsku. Prasa polskojęzyczna i integracja kulturowa polskich Żydów w Izraelu“
Celem projektu ( nr. 21H 17 0276 85) finansowanego ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego jest przekład z języka polskiego na język angielski książki Elżbiety Kossewskiej wydanej w wydawnictwie Uniwersytetu Warszawskiego: Ona jeszcze mówi po polsku, ale śmieje się po hebrajsku. Prasa polskojęzyczna i integracja kulturowa polskich Żydów w Izraelu, Warszawa 2015. W wersji angielskiej tytuł książki będzie brzmieć: Polish Jews in Israel: Polish-Language Press, Culture and Politics.
W pracy przedstawiono charakterystykę dziennikarskich i czytelniczych środowisk polskich Żydów zorganizowanych wokół partyjnej prasy polskojęzycznej w Izraelu. Badano znaczenie i rolę tej prasy w procesie adaptacji Żydów przybyłych z Polski do Izraela w latach 1948–1970. W tym czasie na łamach prasy zapisano przebieg procesu adaptacji, różne stany tożsamości i napięć międzykulturowych, zwłaszcza gdy nowi olim [Żydzi przybywający do Erec Israel/ Izraela] wciąż byli zawieszeni między
dziedzictwem kraju pochodzenia a wartościami żydowskiego państwa i dopiero przystąpienie do hebrajskojęzycznej większości kończyło ich „kulturową podróż”.
Przyjęty w pracy kierunek badań pozwolił na opisanie również historii polskich Żydów w Izraelu, poszerzając perspektywę o nieznane dotąd fragmenty ich aktywności, w szczególności kierując uwagę czytelnika na ich działalność polityczną i wydawniczą. Praca składa się z siedmiu rozdziałów i każdy z nich, poza rozdziałem wprowadzającym, został poświęcony sześciu polskojęzycznym wydawnictwom partii izraelskich. W pierwszym rozdziale opisano zagadnienia polityczne i ideologiczne związane z szerzeniem etosu języka hebrajskiego i wzrostem ilościowym tytułów w sektorze prasy obcojęzycznej. Kolejne rozdziały, w porządku chronologicznym, dotyczą Partii Postępowej i Ogólnych Syjonistów, Mapaj, Mapam, Maki i Bundu.
Praca ma charakter interdyscyplinarny, obejmuje problemy z zakresu historii,
politologii, kulturoznawstwa i socjologii. W pracy zaprezentowano metodologię, która może być wykorzystana do badań grup etnicznych, uchodźców, społeczeństw wielokulturowych.